Zeg niet zomaar Braam tegen een Braam!

Dauwbraam, Rubus caesius, een vrij algemene soort in ons land (bron: Saxifraga- Jan van der Straaten)

Bramen (Rubus) behoren tot de rozenfamilie met stuk voor stuk stekelige planten. Ze zijn bij ons alomtegenwoordig in bossen, wilde hoeken en achtertuinen. In natuurgebieden worden ze zelfs vaak als lastpakken gezien vanwege hun snelle groei en woekergedrag.

Maar de ene braam is de andere niet! 

Wereldwijd zijn er meer dan 1400 soorten! Ook ons land is een walhalla voor bramen, met ongeveer 160 soorten. Daarmee vormen ze het soortenrijkste genus van de hogere planten in ons land!

Waar komen al die bramen vandaan?

Hoe komt het dat er zo’n grote variatie bestaat? Tijd om de genetische magie achter bramen te ontdekken! Bramen zijn immers geen gewone planten. Door drie slimme strategieën ontstaan voortdurend nieuwe varianten. 

Allereerst hoeven bramen niet op date: ze kunnen zich voortplanten zonder een partner nodig te hebben! Ze kunnen namelijk zaadjes maken zonder dat er bevruchting nodig is (apomixie). Dat betekent dat de nakomelingen geen ‘vader’ hebben, maar volledige klonen zijn van hun moederplant.  Razendsnelle verspreiding gegarandeerd!

Bramen doen ook graag aan mixen en matchen door te kruisen met elkaar (hybridisatie). Dit leidt tot nieuwe genetische combinaties en draagt dus bij aan de grote variatie.

En alsof dat nog niet genoeg is, hebben bramen ook nog extra kopieën van hun genen (polyploïdie). Waar de meeste organismen twee sets chromosomen hebben (een van de moeder en een van de vader), kunnen bramen er vier of zelfs meer hebben! Dit extra genetische materiaal helpt hen om flexibel te blijven en nieuwe varianten te vormen.

Dit verklaart waarom er zoveel verschillende soorten bramen zijn, zelfs binnen een klein gebied. Ze blijven zichzelf vermenigvuldigen, nieuwe combinaties vormen en zich aanpassen aan hun omgeving. 

Wereldreizigers of thuisblijvers?

Bramen komen in alle werelddelen voor, maar niet overal ter wereld zal je (zoveel) bramensoorten aantreffen. West-Europa is een echte hotspot voor bramendiversiteit. In Europa zijn er meer dan 3.000 (onder)soorten en variëteiten beschreven en wat opvallend is: al deze bramen stammen af van slechts zes oorspronkelijke soorten! Maar dankzij hun genetische hocus pocus ontstond deze enorme variatie. Andere gebieden met veel soorten zijn Zuidoost-Azië, Japan en de bergen van Centraal-Amerika.

Bramen in België: een verborgen schat

In 1831 waren er nog maar 30 soorten bekend in ons land. Maar momenteel staat de teller op zo’n 60 wijdverspreide bramensoorten en nog eens 100 regionale soorten. Daarnaast vallen er nog veel regionale en lokale varianten te ontdekken. 

​De meerderheid van onze bramen behoren tot de zogenaamde groep van de gewone braam of zwarte braam (Rubus fruticosus groep). Een ingewikkelde groep van microsoorten die elkaars neven en nichten zijn. Sommige van deze soorten hebben grote, sappige bessen, terwijl andere kleinere of drogere vruchten produceren. Een andere smakelijke bramensoort die iedereen kent is de framboos (Rubus idaeus). Dat maakt het smakenpalet alvast compleet! 

Zie je door het bramenstruweel de bramen niet meer? Neem dan eens een kijkje in de Bramentuin aan de Ganzenberg te Schorisse (Maarkedal). Hier vind je meer dan 40 inheemse en streekeigen braamsoorten uit de Vlaamse Ardennen. Binnen West-Europa vormt een regio als de Vlaamse Ardennen eveneens een hotspot van bramendiversiteit, door de verschillen in bodem en microklimaat. Bijna poëtische namen spreken tot de verbeelding zoals de Sierlijke woudbraam (R. pedemontanus, typisch voor oude bossen),  Fraaie kambraam (R. vestitus, op leembodems) en Zoete haarbraam (R. gratus, op zandige bodems).

De bramen blijven echter een niet al te populaire soortengroep, zelfs onder botanisten. Om dit tij te keren werd een Vlaamse bramenwerkgroep opgericht. Iedereen met interesse mag zich aansluiten om de bramenkennis in Vlaanderen op te krikken. Ben je geprikkeld, klik op onderstaande link voor meer info.

Toch meer dan alleen een stekelige struik, die bramen!