Toekomstperspectief onder water – Deel 1: De oceaan als sleutel tot herstel

Ocean: schitterende beelden en koude douche met een hoopvol randje

Toegeven? Ik ben een grote fan van David Attenborough en misschien zelfs een beetje jaloers op zijn heerlijke avonturen. Bevooroordeeld of niet, zijn film Ocean laat volgens mij weinig mensen onberoerd. De schade die we aanrichten hakt er fijntjes in en België wordt als één van de boosdoeners genoemd. Toch een schaamtemomentje. Maar het kalf is nog niet verdronken of in de woorden van Attenborough: ‘If we safe the sea, we safe the world.’ Straffe uitspraak, maar met ouderdom komt wijsheid en Attenborough kan met zijn gezegende leeftijd van 99 jaar hier wel in tellen.

Wat loopt er mis onder het oppervlak?

Wat loopt er fout? Klimaatopwarming, vervuiling, overbevissing, … Noem maar op. De film legt vooral de industriële visserij op de rooster. Buiten lokale vissersgemeenschappen lijkt niemand lijkt zich druk te maken: onder water, uit het zicht. Maar de indrukwekkende onderwaterbeelden tonen wat zich werkelijk afspeelt. Bodemsleepnetten razen als bulldozers over de zeebodem. Hele ecosystemen worden platgewalst. Wat achterblijft? Geen visparadijs, maar een onderwaterkerkhof. De sporen die ze achterlaten kunnen zelfs vanuit de lucht waargenomen worden.

En het wordt nog erger: vaak wordt er maar op één soort gevist. De overschot wordt als restafval terug in zee gezwierd. Dood. Verspild. Meer dan 75% van de vangst van sleepnetten gaat zo verloren. Bodemsleepnetten kunnen ook nog eens diepgelegen koolstof in de zeebodem losmaken, wat op hun beurt weer bijdraagt aan klimaatverandering.

Geen oceaan lijkt veilig. Zelfs Antarctica krijgt de volle laag: gigantische fabrieksschepen vangen daar honderdduizenden tonnen krill – dat kleine, maar o zo belangrijke diertje onderaan de voedselketen – en koken en verwerken het meteen aan boord.

De verwoestende industriële visserij is niet alleen legaal, maar wordt ook nog eens gesubsidieerd én vindt wereldwijd plaats in gebieden die zogenaamd beschermd zijn... België moet niet onderdoen. Ook in de Noordzee schuren sleepnetten met zware kettingen over de bodem, op jacht naar tong en schol. Zèlfs in beschermde natuurgebieden.

Oplossing in de oceanen

Met zijn citaat ‘If we save our sea, we save our world’, vat Attenborough de realiteit samen dat de gezondheid van de oceaan direct verbonden is met het voortbestaan van het leven op aarde - inclusief dat van ons. Hoezo?

Kort samengevat zorgt de oceaan voor:

• Regulering van ons klimaat door absorptie van warmte en opname van CO₂. Plankton verwijdert bijna een derde van onze koolstofemissies.
• Belangrijke productie van zuurstof. Fytoplankton produceert meer zuurstof dan alle bomen op Aarde samen! Dat is gelijk aan de helft van de lucht die we inademen.
• Belangrijke voedselbron en van levensbelang voor kustgemeenschappen. Drie miljard mensen halen hun dagelijkse hap uit de oceaan.
• Een volledig ecosysteemnetwerk. Koraalriffen, mangroven en zeegrasvelden beschermen kusten, slaan koolstof op, bieden broedplaatsen aan vissen en bufferen stormen. Onderwaterjungles  slurpen veel meer koolstof op dan een even groot stuk regenwoud op het land.

Het omgekeerde is ook waar: als we de oceanen vernietigen wordt bovenstaande ook doorgespoeld.

Dat de oceanen ook de oplossing kunnen zijn, is hoopvol. Met een veerkracht om jaloers op te zijn, is herstel mogelijk, zolang we ze maar de kans geven. Bescherming en herstel van oceaangebieden blijkt ook niet alleen lokaal heilzaam te zijn, het ‘spill-over’ effect reikt veel verder. Met andere woorden: gezonde mariene ecosystemen versterken ook de omliggende zeegebieden. Veel soorten migreren, paren of voeden zich over grote afstanden. De beschermde gebieden kunnen daarbij functioneren als kerngebieden binnen een wereldwijd migratie- en voedselweb. Zeezoogdieren, zeeschildpadden, zeevogels, haaien, … ze zijn de beschermers zeer dankbaar. Ook de visbestanden buiten de beschermde zone verbeteren: goed voor de biodiversiteit én de visserij. 

Zo blijkt ook uit het voorbeeld dat gegeven wordt in de film. Papahānaumokuākea is niet alleen een tongbreker of scrabble topper, maar ook het grootste zeereservaat ter wereld (bijna 50 keer België!), gelegen ten noordwesten van Hawaï. De bescherming heeft geleid tot herstel van de migrerende albatrospopulaties die er komen broeden. De soort was nagenoeg uitgestorven, maar kon goud bemachtigen als de grootste populatie in de wereld. Ook tonijnpopulaties konden herstellen binnen én buiten het beschermd gebied. Het toont hoe bescherming op schaal ook verderop vispopulaties, migratie en biodiversiteit versterkt — goed voor de natuur én de mens.

Teaser voor deel 2:

In deel 2 bekijken we waar we wereldwijd en in België écht staan met oceaanbescherming — en wat jij zelf kan doen (met of zonder zwembroek).