Wild van wilde hamsters

Wilde hamster (Cricetus cricetus)

Niet te verwarren met de huisdierhamsters die hun oorsprong kennen uit de oostelijke contreien, zijn de wilde hamsters (Cricetus cricetus) forse dieren ter grootte van een rat met een onmiskenbare vachtkleur. Hun bovenkant is rosbruin, de onderzijde zwart en hij heeft witte wangen op zijn snoet. Deze schattige en beschermde dieren, eens zo talrijk, zijn nagenoeg uitgestorven in Vlaanderen. Je zou voor minder naar de rechter stappen. Zo dachten ook Vogelbescherming Vlaanderen en Dryade vzw. Na 2 jaar gaf de rechtbank hun gelijk. De overheid heeft gefaald en de wilde hamster verdient meer dan dat! De aanklagers (en menig natuurvriend met hen) hopen op een inhaalslag om de beestjes te redden.

Van plaag naar (nagenoeg) uitgestorven

Aan het begin van de 20e eeuw kwamen wilde hamsters nog algemeen voor in West-Europa. Te bedenken dat de beestjes toen zelfs als een pestsoort werden beschouwd en afgejaagd werden tot ca. 1930. Daarna ging het steil bergaf. Anno 2025 is de soort in West-Europa ernstig bedreigd. In Vlaanderen is er nog slechts één populatie in Widooie (Tongeren) van enkele tientallen exemplaren, nagenoeg uitgestorven dus. Een levensvatbare hamsterpopulatie omvat namelijk minstens 1000 individuen. Ook in Wallonië is de soort vermoedelijk verdwenen en in onze buurlanden is de toestand eveneens alarmerend. 

Hoe dat komt? Zijn leefgebied verdwijnt met de noorderzon. Bijnaam van de wilde hamster is niet voor niets ‘korenwolf’. Hij leeft vooral in graanakkers waar hij burchten maakt. Maar door de intensivering van de landbouw werden kleinere graanperceeltjes op grote schaal vervangen door grote oppervlakten monotone maisteelten. Akkers worden ook sneller omgeploegd en de oogst blijft niet lang genoeg liggen. Zo verliest de hamster niet alleen zijn voedselbron, maar wordt hij ook een vogel voor de kat. Want zonder bedekking worden ze al snel gevonden door vossen, roofvogels en andere hongerige hamstereters. Hun lot was dus bezegeld: verhongeren, dakloos worden en opgegeten worden. Alsof dat nog niet genoeg is, krijgen ze door het beperkte voedselaanbod en oogstmomenten die niet afgestemd zijn op hun voortplanting ook nog eens minder jongen. Minder jongen, minder toekomst.

Hamsterplannen

Het is echter niet dat er geen acties worden ondernomen om de dieren te helpen, al is het ook van moeten. Op papier is de wilde hamster sinds 1994 Europees beschermd, wat wil zeggen dat de lidstaten moeten zorgen voor de beestjes. In praktijk faalt het hamsterbeleid. In 2001 lanceerde Vlaanderen een eerste soortbeschermingsplan, gevolgd door een nieuw plan in 2015 dat, na verlenging, liep tot 2023. Meer dan 800.000 euro werd geïnvesteerd om de soort uit de penarie te helpen, vooral door gekweekte dieren uit te zetten en samenwerkingen met boeren om hamstervriendelijk te telen. Waarom dit dus niet geholpen heeft? Het probleem is dat de maatregelen vooral op vrijwillige basis werden genomen door de landbouwers. Daardoor werd er soms hamstervriendelijk geteeld, het jaar erop weer niet. Die extra hamsters konden het probleem ook niet oplossen, want het voedselaanbod was nog steeds te beperkt. Kortom: goed bedoeld, maar veel te wankel. Het bleek een druppel op een hete plaat en zeker geen langetermijndenken.

Nu de rechter zich ermee bemoeid heeft, is het afgelopen met vrijblijvend geknutsel. Vlaanderen is veroordeeld om dringend stevige maatregelen te nemen. De wilde hamster moet weer in een gunstige staat van instandhouding terechtkomen. Dit wil zeggen: voldoende plek om te wonen (minstens 600 hectare) én genoeg soortgenoten om mee te hamsteren (10.000 tot 20.000 stuks op lange termijn). Laat dat hamstervriendelijk leefgebied maar komen!

Waarom hamsters redden?

Hamsters verkiezen het liefst kleinschalige akkertjes met granen of bieten, waarbij er delen het hele jaar blijven staan en liefst met nog fleurige bloemen ertussen en aan de randjes. Wij hebben ook het liefst het hele jaar een huis, eten en een veilig gevoel. Maar het draait ook niet enkel om hamsters. In zijn kielzog zijn vele akkersoorten bedreigd. Vroeger waren de akkers soortenrijk met zingende veldleeuweriken, typische akkerflora, rammelende hazen, patrijzen.. De hamster kan dan ook beschouwd worden als dé icoonsoort voor akkerbiodiversiteit. Doe je goed voor de hamster, dan komen ook de andere akkersoorten een graantje meepikken. Een hamstervriendelijk akkerlandschap komt bovendien de bodem ten goede: minder afspoeling en erosie en dus beter beschermd tegen klimaatopwarming.