Hoera Pasen! Eitjes van de kippen en de chocoladeversies verstopt door de Paashaas in de tuin waar de paasbloemen fleurig bloeien. Maar Pasen goes wild in deze speciale editie, want hoe zit het met de wilde varianten van deze paasklassiekers?
Spotten van wilde kippen in India! Hier een haan (Gallus gallus)
De eieren vliegen ons rond de oren. Van kippen of paasklokken. Teken van de lente, nieuw leven en vruchtbaarheid. Badend in een gele kleur van paasbloemen in het zonnetje. Je kan niet naast de symboliek van Pasen kijken. De wilde varianten zijn beter verstopt. Van wilde boskippen in Azië en giftige wilde narcissen tot gekke hazen in hun leger.
Van boskip tot huiskip: de wilde oorsprong van jouw eitje
Als ik naar mijn kippen kijk, ben ik altijd gefascineerd door hun unieke persoonlijkheden. Ik ben dan ook iemand die haar kippen namen geeft. Volwaardige tuingenootjes. Als kippenmama was één van de memorabelste waarnemingen dan ook die van de wilde kip in India!
Onze moderne, gedomesticeerde kip (Gallus gallus domesticus) is namelijk niet zomaar aan komen vliegen. Hij stamt af van een wilde voorouder: de rode kamhoen of Bankivahoen (Gallus gallus), een tropische vogel die nog steeds voorkomt in de bossen van Zuidoost-Azië. Deze wilde bosvogels zijn slanker, met mooi gekleurde hanen en bruine, gecamoufleerde hennen. Ze kunnen (laag) korte afstandjes vliegen en slapen in bomen. De hennen hebben zoals andere vogels slechts één tot twee legsels per jaar. Niet de legmachines die we nu kennen dus.
De moderne kip deelt zo’n 70–80% van haar DNA met dit rode kamhoen. De rest van hun genen is een mengelmoes van andere soorten uit het geslacht Gallus. Zo blijkt het gen dat verantwoordelijk is voor de gele huid waarschijnlijk afkomstig van het sonnerathoen (Gallus sonneratii). Een hybride oorsprong dus.
Geen huiskip zonder rijst
Volgens recent onderzoek op botresten begon de domesticatie van de kip zo’n 3250 tot 3650 jaar geleden in Thailand. Ook de Bijbel werpt een licht op de kippenhistoriek: kippen komen namelijk niet voor in het Oude Testament, maar verschenen pas op het toneel in het Nieuwe Testament. De sleutel tot de ontwikkeling van de huiskip? De opkomst van de droge rijstteelt.
De teelt van droge rijst trok rode kamhoenen aan vanuit de bossen, wat leidde tot een nauwere interactie met mensen. Vanuit Zuidoost-Azië werden kippen uiteindelijk verhandeld naar andere delen van de wereld, waaronder India, China, en later Europa en Afrika. Onderweg pasten ze zich aan diverse omgevingen aan en werden ze onderdeel van verschillende culturen en keukens. Het resultaat van eeuwenlange selectie: honderden kippenrassen, van zijdehoenders tot legkippen die meer dan 300 eieren per jaar kunnen produceren.
Door ons toedoen is de kip, met zijn meer dan 26 miljard, het meest voorkomende gedomesticeerde dier op onze aardbol, ongeveer drie keer zoveel als dat er mensen zijn. Dat kan tellen. Kippen kunnen trouwens tellen (tot 5) door een basaal numeriek vermogen. Hun getalperceptie lijkt dus op dat van een kleuter die paaseitjes telt.
Rode kamhoenen (haan en hen). Foto door mohd hasan via pexels.com
Hazen als Maartse madmen
De Paashaas heb ik nooit gezien, maar ook de gewone haas (Lepus europaeus) laat zich als schuw nachtdier niet zomaar spotten.
In tegenstelling tot het konijn, dat in de middeleeuwen werd geïntroduceerd, is de haas een inheemse soort in België. En net als de Paashaas is hij een eenzaat en leeft voornamelijk solitair: geen knuffelkonijntjes hier.
Ze graven geen holen, maar maken een ondiep kuiltje in het gras of op een akker - een hazenleger - waarin ze zich overdag schuilhouden. Als stille soldaatjes in het veld.
Hazen in de boksschool: inspiratie voor Alice in Wonderland
Vanaf februari tot mei kan je overdag wel actieve hazen zien. Je kan ze dan zien rennen en springen als Duracell-konijnen. De mannetjes (rammelaars) houden heuse boksmatchen om indruk te maken op de vrouwtjes (moerhazen) en elkaar te verslaan. Hun gedrag ziet er nogal gestoord uit. Vandaar de Engelse uitdrukking "as mad as a March hare" (zo zot als een deur), die al uit de 16e eeuw stamt en beroemd werd door het boek Alice in Wonderland. Hierin komt The March Hare (Maartse haas) voor als een gekke haas die aan een eindeloze theepartij deelneemt met de Mad Hatter (Gekke hoedenmaker).
Vegetariër of flexitariër? Van keutels eten tot kannibalisme
De haas is vegetariër, maar eet (net zoals konijnen) zijn eigen uitwerpselen (coprofagie) om vitamine B12 binnen te krijgen. Ook een manier, maar ik hou het liever bij een supplement.
Tijdens voedselschaarste en zeer strenge winters durven hazen hun vegetarisch dieet echter aan de kant te schuiven en aas eten tot zelfs van soortgenoten toe. Kannibalistische hazen werden al waargenomen op cameravallen in Noord-Amerika. Overlevingsinstinct ten top!
Boksende hazen (Lepus europaeus) Bron: Saxifraga-Luuk Vermeer
Niet om op te eten: de gifgroene kant van paasbloemen
Gele trompetjes staan vrolijk in onze tuinen te stralen en geven een gele gloed aan Pasen. Minder dik bezaaid zijn de wilde narcissen in ons landje. Wilde narcis is een West-Europese soort. Er bestaan verschillende ondersoorten, waarvan bij ons enkel de ondersoort pseudonarcissus inheems is. In onze tuinen hebben we verschillende hybriden en cultivars van de wilde narcis als paasbloemen aangeplant. Een frequente tuinvariant is de veel forsere trompetnarcis (subsp. Major), van Zuidwest-Europese origine. Die tuinvarianten gaan graag op uitstap en verwilderen dan ook vaak in de natuur. Vergis je dus niet als je verdwaalde paasbloemen tegenkomt tijdens een wandeling, want de wilde narcis is niet zo veel voorkomend. In Vlaanderen komen wilde inheemse populaties vooral voor in de Leemstreek bij oude boskernen. In Wallonië is de soort wijder verspreid en komt er ook voor in vochtige graslanden.
Gif of geneesmiddel?
Terwijl paaseitjes heerlijk smullen zijn en je er hoogstens buikpijn van krijgt als je mond geen nee kan zeggen, zijn paasbloemen geen optie in de salade. Ze bevatten het toxische lycorine in alle plantdelen, met vooral hoge concentraties in de bol en de bladen, dat schadelijk kan zijn als ze worden gegeten. Maar een gif kan ook heilzaam zijn. In de oude Griekse geneeskunde schreef Hippocrates (ca. 460–370 v.Chr.) het gebruik van narcissenolie voor bij de behandeling van baarmoedertumoren. En ook nu onderzoeken wetenschappers de heilzame werking van lycorine en verwante verbindingen bij o.a. kankers. Narcissen bevatten tevens galanthamine, een stof waaruit een medicijn wordt gemaakt om de ziekte van Alzheimer af te remmen. Dit middel is door Janssen Farmaceutica ontwikkeld, samen met een Engels bedrijf. Enkele Engelse en Nederlandse boeren telen narcissen voor deze stof.
Wilde Paaswandeling
Wilde narcissen kan je spotten in de vallei van Holzwarche nabij Rocherath en Krinkelt, waar ze voorkomen in uitgestrekte bloeiende tapijten in de eerste helft van april (Narcissen wandeling). Of vlakbij de zinkflora in Kelmis, in het hellingbos langs de Hohnbach. Daar bloeien ze wel twee weken vroeger (half maart), dus zet een paasbloemenwandeling alvast voor volgend jaar op het programma.
Tapijtje wilde narcissen in het hellingbos langs de Hohnbach (Kelmis)
Vrolijk Pasen - met een wild randje
Van haas tot kip tot bloem: Pasen zit vol verrassende verhalen. Dus deze lente, als je eieren raapt in de tuin, denk dan ook even aan de paashaas met bokshandschoenen, de kip die door de jungle fladdert en de bloem die je beter niet in je salade mikt.
Nog een vrolijk paasweekend gewenst van mij - en van Lily, Yvonne en Loes, de échte sterren van deze blog!
Bronnen:
- De Morgen (2022). Wilde voorouder van de kip kwam veel later dan gedacht uit de bossen om bij de mens te gaan wonen. https://www.demorgen.be/tech-wetenschap/wilde-voorouder-van-de-kip-kwam-veel-later-dan-gedacht-uit-de-bossen-om-bij-de-mens-te-gaan-wonen~b58ed777/
- EOS Wetenschap (2024). Zo kwam de kip Europa terecht. https://www.eoswetenschap.eu/natuur-milieu/zo-kwam-de-kip-europa-terecht
- Storey, A. A., et al. (2020). The dispersal of chickens and pigs through Oceania: A view from the DNA. Science, 368(6498), 1411–1415. https://www.science.org/doi/10.1126/science.368.6498.1411
- University of Wisconsin–Madison Extension. (z.d.). Origin and history of the chicken. https://livestock.extension.wisc.edu/articles/origin-and-history-of-the-chicken/
- Wang, M.-S., et al. (2022). 863 genomes reveal the origin and domestication of chicken. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(6), e2121978119. https://www.pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.2121978119
- Natuurpunt (2025). Europese haas. https://www.natuurpunt.be/soorten/zoogdieren/europese-haas
- University of Toronto Scarborough (2019). In Canada’s boreal forest and Arctic, you can find hares resort to cannibalism—and it might help them survive. https://utsc.utoronto.ca/news-events/breaking-research/canadas-boreal-forest-and-arctic-you-can-find-hares-resort-cannibalism-and
- Zoogdiervereniging (2016). Hazen en de voortplanting: Rammelen in het open veld. https://www.zoogdiervereniging.nl/actueel/nieuws/hazen-de-voortplanting-rammelen
- Annelies Jacobs (2023). De wilde planten van België. Uitgeverij Lannoo nv. 415p. ISBN: 978-94-014-9620-9
- Bisset, N. G. (2010). Narcissus: Pharmacology and toxicology. Phytotherapy Research, 24(4), 317–327. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2856661/
- New Scientist (2015). Alzheimermedicijn uit narcis. https://www.newscientist.nl/nieuws/alzheimermedicijn-uit-narcis/
- Trinklein, D. (2020). Narcissus: Beyond the bloom. Integrated Pest Management, University of Missouri Extension. https://ipm.missouri.edu/MEG/2020/10/narcissus-DT/
- Wageningen University & Research. (z.d.). Bollen telen om waardevolle inhoudsstoffen te oogsten. https://www.wur.nl/nl/artikel/bollen-telen-om-waardevolle-inhoudsstoffen-te-oogsten.htm
Reactie plaatsen
Reacties
Hoe cool is een kip en wat een flexibel beest om zich zo goed aan te passen, had geen idee dat ze met zoveel waren! Ook tof dat men van de narcis toch een medicament kan maken én voor alzheimer, hopelijk helpt het goed en doen ze verder onderzoek.
Bedankt voor je leuke reactie! Kippen zijn geweldig :) Ik was ook verrast over de mogelijkheden van narcissen in de medische wereld.